Puur voor puristen

 Waar denk je aan bij het woord puur?

Als chocoholic denk ik natuurlijk aan pure chocolade, maar waarom "pure" chocolade?

Richt ik mijn blik over de grens, dan heet "pure" chocolade in Engeland dark chocolate, in Scandinavië staat het woord mork of mörk ook voor donkere chocolade, en ten slotte is de chocolade in Italië ook donker, cioccolato fondente. Gaan we dan naar Frankrijk dan krijgt de chocolade een kleur, chocolat noir, oftewel zwarte chocolade. In zowel Spanje als Duitsland kun je kiezen. Je chocolade is donker en heet dan chocolate fondant respectievelijk dunkle Schokolade. Wil je de smaak (bitter) als uitgangspunt nemen dan spreken ze in deze landen van chocolate amargo en Zartbitterschokolade. 

Maar wij in Nederland spreken van PUUR, eigenaardig, of toch niet? 

(Voor de goede orde: melkchocolade heet over de grens overal hetzelfde. Het woord voor melk al dan niet voor of achter het woord voor chocolade.)

De online dikke van Dale zegt dit over puur:

We zien dus chocolade bij onvermengd staan met het woord melkchocolade als tegenpool.

Als we kijken naar de andere genoemde voorbeelden, goud en alcohol, dan verwachten we nu geen toevoegingen bij de pure versie. Slechts 100% goud noemen we puur (24 karaat). Evenzo bij alcohol. Trekken we deze gedachtegang door naar chocolade, dan zouden alleen de 100% repen pure, dus onvermengde chocolade genoemd mogen worden. 

Maar in ons dagelijks taalgebruik is hier geen sprake van waar het chocolade betreft.

Laten we eens kijken naar wat onze warenwet erover zegt. Nu komen we wat verrassends tegen. 

Al sinds onze eerste warenwet van 1919 is voor "melkchocolade" minstens 25% droge cacaobestanddelen voorgeschreven. Voor "chocolade" is nu 35% daarvan vastgelegd (in 1919 was dat 32%). 

Maar niet het gestegen percentage is de verrassing. Het gebruik van het woord chocolade als tegenstelling tot melkchocolade valt mij juist op. De warenwet spreekt niet van pure chocolade. Zij kent wittechocolade, melkchocolade en chocolade met daarnaast huishoudchocolademelk en diverse categorieën cacaopoeder. Tot slot zie ik nog een typische artikel waarin de term: chocolate a la taza wordt omschreven. Deze term beschrijft de toevoeging van meel of zetmeel.  

Dat in de warenwet het begrip "pure chocolade" niet wordt gebruikt hangt wellicht ook samen met het feit dat pure chocolade geen vermelding in de Woordenlijst der Nederlandse taal heeft. 

Algemeen Handelsblad 8-3-1845

 Maar ik denk dat de warenwet, of beter gezegd het ontbreken van die wet. samen hangt met ons gebruik van de aanduiding  "puur" voor chocolade.

De stad Rotterdam was de eerste die een Keuringsdienst van waren oprichtte, in 1893, en voedsel ging controleren. 

Algemeen Handelsblad 28-3-1853

 Wellicht voor ons nu onvoorstelbaar, maar tot 1919 was je op goed vertrouwen en je eigen kennis en kunde aangewezen om niet bedrogen te worden. Cacao en chocolade, tropische producten die bewerkt verkocht werden, gaven creatieve oplichters volop mogelijkheden tot bedrog. Geen wonder dus dat producenten nadrukkelijk de zuiverheid van hun cacao en chocolade onder de aandacht brachten. 

Zwosche Courant 9-12-1870

In deze advertentie zien we niet alleen de zuivere cacao terugkomen, maar ook het woord melkchocolade negen jaar voordat de melkreep door H.Nestlé en zijn vriend D.Peter werd ontwikkeld. 

Het woord melkchocolade staat hier dus niet tegenover puur. Het is de gebruikelijke term voor de cacao of chocoladebrokken en -koekjes die je gebruikte om je drinkchocolade mee te maken. 

Zutphensche Courant 6-1-1870

Arnhemsche Courant 8-12-1876

Bekende namen als Stollwerck, Suchard, Bensdorp en Droste voerden soms jarenlang advertentiecampagne's waarin zij op allerlei manieren de zuiverheid, oftewel de onvervalstheid van hun producten probeerden te bewijzen.   

Haagsche Courant 24-12-1896

Opregte Haarlemsche Courant 4-12-1899 

Maar niet alleen advertenties getuigen van dit gerommel met cacao en chocolade. Regelmatig verschijnen er ook artikelen over deze praktijken.

In onderstaand stuk is een mooie opsomming van frauduleuze praktijken te lezen. Daarbij valt op te merken dat het bijmengen van eikelmeel, nadrukkelijk in de eerste warenwet van 1919 nog werd verboden. Kennelijk een hardnekkige gewoonte. 

Algemeen Handelsblad 16-9-1883

Rotterdamsch Nieuwsblad 17-2-1903

De eerste vermelding van pure chocolade die ik tegenkom is uit 1903. Maar lees je deze advertentie komende uit het einde van de 19de eeuw, dan lees je nog altijd een claim van onvervalstheid. 

Ik zou dus willen stellen dat het gebruik van het begrip pure chocolade, vroeger duide op onvervalst. Het begrip pure chocolade vindt zijn oorsprong dus onder de tweede betekenis van de dikke van Dale. 

Tot in de dertiger jaren van  20e eeuw worden zuiver en puur naast en door elkaar heen gebruikt.

Voor wie er nog niet genoeg van heeft: er waren nog andere begrippen in gebruik. Vanaf het midden van de 19de eeuw lees je regelmatig ook "zoete chocolade" en heel af en toe ook "bitter chocolade". 

De aanduiding "donkere chocolade", waarmee de meeste ons omringende landen werken, lees ik alleen als aanduiding voor een diepe bruine kleur.  

Ik eindig met twee prachtige advertenties waarin we bekende merken zien: De Engelse firma Frey, die de eerste chocolade reep maakte in 1849 en het Nederlandse merk Kwatta, dat zijn cacao van de gelijknamige Surinaamse plantage haalde. Bij Frey wordt hun melkchocoladerepen alsnog als product van zuivere cacao aangeprezen. Kwatta doet daar een schepje bovenop en noemt nu zowel hun pure- als melkreep zuiver. En pas dan zien we dat puur een aanduiding voor donkere chocolade is geworden. De puurheid blijft wel beperkt tot minstens 35%.

Deli Courant 31-10-1922

Algemeen Handelsblad 27-2-1929

Keer ik nog even terug naar de warenwet en de categorie: chocolate a la taza. Dit slaat natuurlijk op de cacao/zetmeel mengsels die we kennen van de lobbige chocoladedrankjes die onder andere in Italië gedronken worden en heel soms ook hier te vinden zijn. 

Wij chocoholics kennen het woord Taza natuurlijk als Amerikaans merk, dat grof gemalen schijven chocolade maakt waarvan je een chocoladedrank kunt maken. 

Voor deze week heb ik van dat merk Taza de 50% vanilla gebruikt om, met alleen water, een drinkchocolade te maken. 

Ik heb één disk (40 gr) in 100ml water opgelost. In de geur is de cacao overheersend met houtaroma's en de geur van kersen. Bij het proeven is het toch vooral de vanille die de smaak bepaald. De chocolade laat zich pas in tweede instantie proeven en trek mijn smaakbeleving met wat aardetonen steeds terug uit de hogere florale eerste indruk van de vanille. Van kersen en hout is in de smaak geen spoor terug te vinden. Uiteindelijk is dit drankje met 50% suiker toch gewoon te zoet naar mijn smaak. Maar proef vooral zelf eens een chocoladedrank zonder melk.      

Laten we proberen, na eeuwen lang gerommel met cacao, deze eeuw te gebruiken om van onze godenspijs  weer een eerlijk product te maken. Een product waar liefhebbers van kunnen genieten en boeren van kunnen leven.